Danijela DELIĆ, prof

POJAM MEVLUDA, NJEGOVO ZNAČENJE I HISTORIJAT

Riječ mevlud potiče od arapske riječi mawlid koja predstavlja mjesto ili vrijeme rođenja. Vremenom je značenje ove riječi nedvojbeno počelo da se koristi kao sinonim za rođendan, odnosno dan rođenja Muhammeda a.s., kao i za ceremoniju, tj. svečanost obilježavanja ovog, za muslimane radosnog događaja. Riječ mawlid ili mevlid u turskom jeziku je prihvaćena kao mevlud pa je prirodno da se i na našim prostorima odomaćila kao takva, ako uzmemo u obzir sam utjecaj Osmanlija na islam u Bosni. Danas se u bosanskom jeziku riječ mevlud koristi za sam Poslanikov a.s. rođendan, 12. rebiu-l-evvela, kao naziv za pjesnički spjev o njegovom rođenju i životu, kao i za ceremoniju, odnosno svečanost proslavljanja rođenja Muhammeda a.s. Poznato je da sam Poslanik a.s. nije proslavljao svoj rođendan niti su to radili njegovi prijatelji, a ni drugi muslimani dugi niz godina poslije njega, bježeći od mogućnosti da takva ceremonija vremenom poprimi odlike načina na koji hrišćani  slave rođenje hz Ise. Kako navode poznavaoci islamske historije, proslavljanje rođenja Poslanika a.s. prvi su postavili Fatimije u Egiptu, i to tako da su u četvrtom stoljeću po  hidžri slavili šest mevluda godišnje i to: Muhammedu a.s., hz Aliji, hz Fatimi, hz Hasanu i hz Husejinu te vladajućem halifi. Ovi običaji izgubili su se sa propašću Fatimija, ali je običaj u sedmom vijeku po hidžri ponovo obnovljen od strane vladara Erbele elMelikul-Muzzafer Ebu Se’ida.

Kako je opisano u izvorima iz tog vremena, tadašnje proslave mevluda obilježavale su se uz iznimno raskošne trpeze i velika okupljanja vjernika i učenjaka koji su bili darivani od strane vladara. Kasnije se običaj proslavljanja mevluda proširio i na druge islamske zemlje. Zanimljivo je to da se sadržaj i način slavljenja mevluda od zemlje do zemlje razlikuje, pa na primjer u Egiptu slavlje traje nekoliko dana prije i poslije 12 rebiu-l-evvela na otvorenom polju, gdje se podigne mnogo okićenih šatora, koji se uvečer osvijetle električnom rasvjetom. 12 rebiu-l-evvela je velika noć i tada je veselje najveće, a u danima koji prethode vjernici se okupljaju, šetaju, uče Kur’an, neko kupuje i prodaje, okupljaju se razni umjetnici i sl. Ovo veselje se dešava u Kairu, a prisustvuju mu stotine hiljada ljudi iz cijelog Egipta. U nekim drugim zemljama kao što su Alžir, Tunis i Maroko dešava se slično okupljanje koje, također, počinje nekoliko dana prije Poslanikovog a.s. rođendana i ta noć se provodi bdijući, dok se pred zoru uče pobožne kaside i hvalospjevi u ime Muhammeda a.s. Tako možemo zaključiti da se mevlud, kao opšta javna svečanost počela slaviti prvi puta u Erbeli 1207. godine, ali i da je šireći se islamskim svijetom zadržao neka opšta, ali i poprimio neka lokalna obilježja.

Najraniji podaci o mevludu u Turskoj, odakle je ovaj običaj, kao i sam islam, stigao na naše prostore, protežu se čak u doba Seldžuka Muzaferudina Gokborija, prvog vladara koji je povodom ove proslave priređivao gozbe i veselja na kojima je učestvovalo i stanovništvo. Na slavljima iz ovog doba moguće je uočiti karakteristike mevludskih svečanosti kakve se u Turskoj i danas mogu vidjeti. Kod Osmanlija, prvo učenje mevluda zabilježeno je 1589. godine, za vrijeme vladavine Murata III, iako neki smatraju da je početak obilježavanja mevluda vezan za period nakon što je napisan prvi mevludski spjev od strane Sulejmana Čelebija, tj. nakon 1409/10. godine, kada su druženja uz mevlud poprimila nova obilježja. Naime, uz dotadašnje vaazove i predavanja, mevludskoj svečanosti se uvode poetski sadržaji, koji su ponekad izvođeni i uz pratnju saza. Nakon toga je obogaćen i sa ilahijama i kasidama.

U staroj bošnjačkoj literaturi ne nalazimo mnogo informacija o obilježavanju mevluda u prošlosti, osim nešto malo sadržanih u Ljetopisu Mula Mustafe Bašeskije.

Tek nešto kasnije mevlud će biti spomenut u djelu Antona Hangija Život i običaji muslimana Bosne i Hercegovine. “Uoči Mevluda upale se kandilji na munarama kao i za ramazan i oba bajrama i pale se sve vrijeme dok Mevlud traje. Kada se Mevlud u džamiji uči, donose ljudi, koji Mevlud daju, šerbe u ibricima i maštrafama, čašama, obično plave crvenkaste ili zelenkaste boje i idu od jednoga vjernika, pa i inovjerca, ako je u džamiji, do drugoga, te im daju da piju ovo šerbe. Neki ga piju iz maštrafe, a neki iz ibrika, kako već na koga reda dođe, ali će skoro svak prije nego će piti metnuti svoju vrlo tanku mahramu od beza na grljak od ibrika ili na čašu, pa pije preko one mahrame. To čine iz dva uzroka: prvo radi čistoće i zdravlja, a drugo jer im je to Muhammed preporučio. Šerbe piju vjernici na uspomenu kako je mati Muhammeda Pejgambera, kada ga je rodila, zatražila i ispila čašu šerbeta.”U Bosni se mevlud danas slavi tako da se na dan mevluda, tj. Poslanikovog a.s.rođendana, u džamiji uči mevlud na turskom jeziku Sulejmana Čelebije, o kojem će više govora biti kasnije. Tom prilikom se u džamijama prisutnima dijeli slatko šerbe, a djeci slatkiši.

Određeni broj vjernika mevlud na dan 12 rebiu-l-evvela održava u svojim domovima uz prisustvo prijatelja i rodbine, uči se mevlud na turskom, a gosti bivaju  ugošćeni hranom.

 U Ilmihalu za svakog muslimana i muslimanku, objavljenom u Sarajevu 1942. godine, navodi se: „Rođenje našeg dragog pejgambera Muhammeda a.s. ili Mevlud, po svojoj važnosti dolazi odmah poslije Ramazanskog i Kurbanskog bajrama“. Iz ovoga jasno vidimo kolika važnost se u životu bosanskog muslimana pridaje ovom događaju. Kada govorimo o samoj ceremoniji, odnosno svečanosti obilježavanja mevluda, najvažniji momenat je učenje ili recitiranje spjeva. U mevludskim spjevovima posebno se naglašava poslanikovo rođenje, zatim Mi“radž (uspeće na nebo), prva objava, borba za širenje islama, Hidžra (preseljenje muslimana iz Mekke u Medinu), stvaranje islamske države te na kraju i sama smrt Poslanika.

Izvor: Baština sjeveroistočne Bosne VIII